Bardzo dawno temu wspominałem na tym blogu o Marcelu Maussie i o jego obserwacji zachowań australijskich żołnierzy w czasie I Wojny Światowej. Byli oni dziwnie czyści jak na okopowe standardy. Wszystkie inne regimenty umorusane – a Australijczycy czyści. Mauss zauważył, że żołnierze z tego kraju potrafią siedzieć na piętach. Ta umiejętność przejęta przez dzieci białych od dzieci aborygenów w czasie zabaw jest w tym kraju czymś naturalnym. Tak potrafi przesiadywać cała Azja, za to Europejczycy tego nie potrafią. Tak więc poszukiwanie z pozoru trywialnego rozwiązania problemu odsłania przed nami inne światy, o których nie mieliśmy dotąd najmniejszego pojęcia. Inna sprawa, że świat w jakim przyszło nam żyć nie lubi wnikania w istotę problemów.
Z piratami w Somalii z pozoru sprawa jest prosta. To biedny targany konfliktami kraj, u którego wybrzeży wystąpiła nadmierna eksploatacja łowisk, a więc pozbawienie środków do życia lokalnej ludności. To właśnie bowiem z młodych rybaków tworzone są pirackie załogi. Ważnym czynnikiem jest także podejście do dokonywanych przez nich czynów ze strony armatorów atakowanych statków. Zalecają oni bowiem z reguły załogom postawię bierną i akceptowanie żądań napastników. Ma to swoje uzasadnienie. Rekompensatę za napad wypłacą towarzystwa ubezpieczeniowe więc nie ma sensu narażać się daremnie. Przekłada się to niestety na efekt zachęty dla pirackiej działalności, bowiem z reguły nie powinno stać się nic niepokojącego o ile akcja jest przeprowadzona profesjonalnie. To jednak za mało aby wytłumaczyć cały proceder. Kto z nas narażałby się na wieloletnie więzienie za bezczelny napad? Musi istnieć jakiś mechanizm bezkarności. Zaiste, siedziby pirackich gangów to uzbrojone i obwarowane fortece, a państwo somalijskie jest na tyle słabe, że nie potrafi wyciągnąć konsekwencji wobec przestępców. I teraz dochodzimy do najważniejszego: kwestii konsekwencji i kwestii samego przestępstwa. Aby w pełni zrozumieć tło pirackiego procederu w tym kraju należy napisać kilka słów obowiązującym w tym kraju systemie społecznym i prawnym, które są według mnie prawdziwym praźródłem piractwa. Być może zdamy sobie sprawę że słabość państwa somalijskiego jest skutkiem, a nie przyczyną systemu społecznego i prawnego? Ale nie uprzedzajmy.
W dużym uproszczeniu społeczeństwo somalijskie składa się z rodzin, rodów i klanów, na które jak gdyby „narzucona” jest struktura państwowa. To niemal afrykański standard. W Somalii jest jednak coś więcej. To coś zwie się xeer. Xeer to tradycyjny i na swój sposób fascynujący system prawny, który nie wymaga istnienia państwa i w wielu aspektach wydaje się być spójny z pierwotnym prawem rzymskim. Co więcej Xeer dla somalijskiego narodu główne jego spoiwo. To jego "ojciec i dziecko". Na wstępie odpowiedzmy sobie na pytanie: co jest istotną każdego systemu sprawiedliwości? To, aby ludzie mogli powiedzieć, że „sprawiedliwości stało się za dość", co nie zawsze równa się karze. Sprawiedliwość to naturalnie przypisane nam poczucie uczciwości, która zmusza także członków danego społeczeństwa do napiętnowania określanych czynów i potraktowania ich w sposób zawsze indywidualny. Stąd sądy, kodeksy i publiczne oskarżenie. Sama kara ma na celu także prewencję, a więc sytuację, w której potencjalny przestępca ma świadomości czekającej go ewentualnie kary, przez co nie dokonuje zabronionego czynu. W systemie Xeer cele wymiaru sprawiedliwości są te same lecz osiągane w zupełnie inny sposób. Nie występuje tam także praktycznie pojęcie kary ani więzienia. Występuje za to zadośćuczynienie, które może lecz nie musi przybrać formę finansową. Jeśli na przykład pobiłeś kogoś, a wina zostanie ci udowodniona musisz zapłacić mu sowite odszkodowanie lub utrzymywać jego z reguły liczną rodzinę. Jeśli nie jesteś w stanie spełnić tych warunków, obowiązek zadośćuczynienia przechodzi na członków twojej rodziny, a ty masz obowiązek ich o tym poinformować. Co to daje? Ano to, że rodzina w obawie o swój los i dobrobyt przejmuje realizuje funkcję prewencyjną, którą u nas wykonuje państwo. Rodzona dba o to abyś zachowywał się porządnie i był człowiekiem uczciwym, bowiem w przeciwnym razie twoje złe czyny i zachowanie spowodują, że ty wraz ze swoją rodziną poniesiesz ich konsekwencje i będziesz musiał zadośćuczynić i naprawić krzywdy. Rodzina więc a nie państwo i jej instytucje odpowiadają za wymiar sprawiedliwości. Podpaliłeś dom sąsiada pod jego nieobecność? Cała twoja familia musi zebrać się i odbudować mu dom i wyposażyć w taki sposób aby pokrzywdzony był zadowolony. Spokojnie. Twoi bracia, wójtowie i ciotki o rodzicach nie wypominając zadbają już o to, abyś nigdy w życiu nie wiązł już zapałek do ręki. Proste. A co w sytuacji, gdy rodzina odmówi zadośćuczynienia? Wtedy za wszystko odpowiada klan. Musimy jednak pamiętać, że człowiek jako „zwierzę społeczne” nie potrafi żyć poza społecznością. Wykluczenie z niej jest hańbą i czymś niewyobrażalnym, więc nie ma możliwości by dana niegodziwości nie została naprawiona.
Szkopuł jednak w tym, że statki na które napadają piraci nie funkcjonują w systemie Xeer, a ich właściciele pewnie nawet nie wiedzą o jego istnieniu. Nie należą też do sąsiedniej rodziny ani klanu. Napadać na nie można więc bezkarnie, bo trudno wyobracać sobie sytuację, że rodzina danego anonimowego dla załogi statu pirata dokonała zadośćuczynienia za napad. Co więcej ta konkretna niegodziwość ma charakter wręcz społecznie porządny bo jest w pewnym sensie działaniem zmierzającym do zadośćuczynienia za krzywdę jaką było wytępienie ryb u somalijskich wybrzeży.
Uzbrojeni w tą wiedzę popatrzmy na wiadomości z ostatnich miesięcy:
- Niemcy: Somalijczyk zgwałcił dwóch niepełnosprawnych mężczyzn i zamordował żonę jednej z ofiar
- Norweski lewicowy polityk Karsten Nordal Hauken oświadczył publicznie, że kilka lat temu został brutalnie zgwałcony przez uchodźcę z Somalii.
- Śmieszny wyrok dla imigranta za gwałt na 12-latce
- To nie było morderstwo pracownicy ośrodka dla uchodźców, tylko „smutny wypadek”. Zabójca uniknie więzienia
Upadek cywilizacji i obyczajów pod wpływem politycznej poprawności? Kryzys systemu sprawiedliwości? Bezkarność sprawców? Wszystko to po trosze wyłania się z tych materiałów. Gdyby jednak tzw. „uchodźcy” z Somalii wiedzieli, że za ich czyny odpowie ich rodzina w kraju pochodzenia być może żadnemu z nich nie przyszłoby do głowy żadne bezeceństwa. Być może wystarczyłby choćby jeden przypadek, w którym któraś poszkodowanych rodzin oskarżyłaby zgodnie z systemem Xeer rodzinę ofiary o zadośćuczynienie, aby przybywający do Europy Somalijczycy nagle sporządnieli? Największe problemy występują bowiem na styku kulturowych systemów. Na pewno warto jest zrozumieć jak działa i jakimi wartościami kieruje się dany system aby osiągnąć zamierzony efekt. W każdym razie odrobienie etnologicznej lekcji na pewno nikomu nie zaszkodzi, a „przybysze” muszą rozumieć, że w taki czy inny sposób odwiedzą za swoje czyny, a jeśli nie oni to ich bliscy.
Zobacz także:
